Lây truyền HIV từ mẹ sang con là một trong ba con
đường chính làm lây truyền HIV/AIDS, với nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con
là 25-40%. Tuy nhiên, nếu bà mẹ được chẩn đoán sớm và điều trị hiệu quả thì tỉ
lệ lây truyền từ mẹ sang con chỉ còn 2-6%, thậm chí là 0%. Do vậy, dự phòng lây
truyền HIV từ mẹ sang con là một trong những giải pháp quan trọng góp phần giảm
đáng kể tỷ lệ trẻ sinh ra bị lây nhiễm HIV từ mẹ.
I. Lây
truyền trong thời kỳ mang thai
Sự lây truyền HIV qua con đường này có thể xảy ra rất
sớm, ngay khi người mẹ mang thai mới được 8 tuần và có thể kéo dài trong suốt
thai kỳ. Tuy nhiên, người ta nhận thấy có tỷ lệ lây truyền HIV qua rau thai cao
vào thời kỳ tuổi thai được trên 18 tuần..
Tuy nhiên, khi bánh rau có vấn đề thì HIV tự do hay
nằm trong các tế bào dễ dàng di chuyển qua bánh rau vào thai nhi. Khoảng 20-
30% số trẻ em bị lây truyền HIV từ mẹ được cho là bị lây truyền qua bánh rau.
Tỷ lệ này có thể tăng lên nếu tuổi của mẹ tăng, mẹ bị sơ nhiễm HIV trong khi đã
có thai (khi đó nồng độ HIV trong máu rất cao) hoặc nếu mẹ đã mang thai rồi mới
bị nhiễm HIV thì nguy cơ lây truyền HIV sang con qua bánh rau tăng lên. Tương
tự như vậy, người mẹ bị nhiễm HIV ở giai đoạn muộn mới mang thai thì nguy cơ
này cũng tăng lên.
II. Lây
truyền trong khi sinh
Sự lây truyền HIV từ mẹ sang con có thể xảy ra muộn
quanh thời kỳ chuyển dạ. Nguyên nhân khi đứa trẻ “đi qua” đường sinh dục của mẹ
để ra ngoài đã tiếp xúc trực tiếp với dịch âm đạo (nuốt nước ối, virut trong
máu và dịch âm đạo của mẹ có chứa HIV) hoặc do sự trao đổi máu mẹ – thai
nhi khi chuyển dạ (ở giai đoạn này các cơn co tử cung của mẹ có thể “bơm mạnh”
máu mẹ chứa HIV vào tuần hoàn của thai nhi làm cho trẻ dễ bị nhiễm HIV từ mẹ).
Có khoảng 50- 60% số trẻ em bị lây truyền HIV trong giai đoạn này.
Tuy nhiên nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ
sang con trong khi sinh sẽ tăng lên trong trường hợp đẻ khó, chuyển dạ kéo dài,
phần mềm của người mẹ bị dập nát, thai bị xây xước, sang chấn…
Thời gian từ khi vỡ ối đến khi sinh càng
dài thì nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con càng cao, nhất là khi thời gian
này trên 4 giờ. Các nghiên cứu cho thấy, cứ mỗi giờ sau khi vỡ ối, nguy cơ lây
truyền HIV từ mẹ sang con tăng thêm 2%.
III. Lây truyền trong quá trình cho con bú
Sau khi sinh, trẻ vẫn có thể nhiễm HIV
trong quá trình bú sữa mẹ, vì lúc này virut HIV dễ dàng truyền sang cơ thể bé
qua các vết nứt ở núm vú của người mẹ khi trẻ đang mọc răng, bị tổn thương ở
niêm mạc miệng hay HIV trong sữa mẹ có thể lây sang con theo đường tiêu hóa.
Thời gian bú mẹ càng dài, trẻ càng có nhiều nguy cơ nhiễm HIV hơn.
Do vậy, phụ nữ nhiễm HIV không nên
nuôi con bằng sữa thay thế vào loại sữa khác.
Để phòng lây nhiễm HIV từ mẹ sang con, tất
cả phụ nữ mang thai cần đến cơ sở y tế chuyên khoa để được tư vấn và tiến hành
xét nghiệm HIV càng sớm càng tốt .
Tài
liệu tham khảo: Quyết định số: 5877/QĐ-BYT ngày 29/12/2017 của Bộ Y tế về
việc “Hướng dẫn triển khai dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con”
Người
viết: Hồ Thị Mỹ Hạnh (khoa YTCC)